Harlingen, er is iets met de namen Grote en Kleine Bredeplaats

illustratie er is iets met de namen Grote en Kleine Bredeplaats
Uit: Harlinger Courant, 18 januari 1963

Gegevens uit bronnen worden zorgvuldig overgenomen, maar lees- en typfouten zijn onvermijdelijk. Gegevens die niet in de bron staan maar door mij zijn aangevuld op basis van andere bronnen of andere gegevens uit dezelfde bron, zijn voorzien van een *. Gegevens die door mij aangepast of geïnterpreteerd zijn, zijn zoveel mogelijk voorzien van een verduidelijkende toelichting tussen [blokhaken]. Bij het overnemen van eigennamen is de originele spelling gehandhaafd. Soms is echter te voorzien dat een kennelijke schrijf- of spelfout in de bron een probleem zal geven bij het zoeken naar een eigennaam of bij het maken van een alfabetische index. In zo'n geval is de juiste of meest voorkomende spelling van een eigennaam aangehouden, met toevoeging van een toelichting tussen [ ]. Bij het overnemen van plaatsnamen, straatnamen en beroepen die in alfabetische indexen terecht komen is voor zover mogelijk de moderne spelling aangehouden, om het zoeken te vereenvoudigen. Mogelijk staat in een bron bijvoorbeeld Doccum, terwijl op deze website Dokkum staat. Zo wordt een glaesemaecker een glasmaker. Die spelling is voor het doel van deze website (het ontsluiten van bronnen, niet het transcriberen van bronnen) niet belangrijk.



door: ws. S. Wielinga

Dit iets betreft:
1) De Grote Bredeplaats bestond vroeger niet, was veld (zie kaart);
2) De noordkant wel, was brokkelig, veel stegen;
3) De Kleine Bredeplaats, nu, is meer straat dan plein;
4) De naam "plaats" voor plein is gewestelijk, ook in Franeker een brede Plaats en in Pietersbierum, op z'n Fries genoemd Plak;
5) Toen de Grote Bredeplaats wèl bestond, had men niet direkt behoefte aan een naam, want er bestond de naam Blauwe Trappen en meer westelijk de naam Vismarkt. De kaarten die gemaakt werden misten dan ook de naam Grote Bredeplaats. Dit was geen slordigheid, want zelfs 'n steeg, nu St. Odolphistraat genoemd, droeg een naam, nl. Olijfstraat;
6) Toen de Voorstraatgracht nog bestond, drong deze het terrein van de Grote Bredeplaats enigszins binnen en had voor het gemak bij laden ne lossen daar toegang door een trap van zg. blauwe steen, die ingevoerd moesten worden, vandaar de naam Blauwe Trappen.

     Wanneer werd de naam Gr. Bredeplaats wèl gebruikt? O.i. toen de Vismarkt, oostelijk, verplaatst werd naar een vrij ruime plek voorbij het pakhuis, thans galerie De Blauwe Hand.

     Heette op kaarten de Kl. bredeplaats toen al zo? Neen. De naam was kaalweg Plaats, zonder bijvoeging van klein en breed. Waar men thans niet aan een plein denkt, moet verklaard worden hoe dat vroeger wel het geval was.

     Daar men bij het woord plein, plaats, moest denken aan veel ruimte, ontstaan door minstens 2, 3 of 4 rijen huizen, die op afstand van elkaar liggen, moet de Kleine Bredeplaats vroeger minstens 2 rijen op behoorlijke afstand gehad hebben gehad. Men moet dus aan de tegenwoordige westkant geheel of gedeeltelijk panden wegdenken. Doet men dit niet, dan kan men op kaarten niet spreken van Plaats, Plein.

     Hoe nu de voorvoegsels Kleine en Brede te verklaren, waar deze vroeger niet gebruikt werden? Immers alleen 't kale Plaats. De zaak lijkt nogal ingewikkeld, maar als men alles overweegt, dan kan men wel een verklaring uitknobbelen.

     Toen de oude Vismarkt verdween hield men alleen over de naam Blauwe Trappen, wat aanleiding gaf het grote terrein geheel een naam te geven. Daar de naam Plaats al bestond, ging men het, ter onderscheiding daarmee, Grote Brede daaraan toevoegen. En nu is het enigszins grappig dat men aan het woord Plaats later ging toevoegen (ook weer ter onderscheiding) de woorden Kleine en Brede. Zo huppelde de naamgeving van de een op de ander. Het oudst is dus Plaats, waarmee we de bewoners van de Kleine Bredeplaats kunnen feliciteren.

     Ter verduidelijking plaatsen wij hier het oudste kaartje van Harlingen, een afdruk van een prachtig gekleurde kaart van Jacob van Deventer, aanwezig in de bibliotheek van de Groninger Universiteit. het is daar geplaatst als nadruk van de oorspronkelijke kaart, die in het archief te Madrid ligt, wat we vroeger al eens gemeld hebben.

     Die kaart is daar gebracht ten tijde van de oorlog met Spanje (1568-1648) door een Fries, een Spaans gezind edelman. In het begin van deze eeuw is, door Spanje, vergunning gegeven 2 kaarten van Harlingen, de twee oudste, te gaan fotograferen. De Groninger bibliotheek van de universiteit gaf ons verlof. De twee kaarten, de 2e met bebouwde straten, die we hopen later eens te plaatsen, hebben veel geschrijf over Harlingen, zelfs van hooggeleerden, als onjuist doen kenmerken. Men had nl. die kaarten niet in bezit, nl. die van J. v. Deventer.

     Deze kaart is van na plm. 1580, nadat prins Willem I Harlingen ging voorstellen een deel van Almenum binnen zich te trekken (grote kerk etc.). Tocht houdt deze kaart verband met ons onderwerp, want de twee namen Vismarkt en Blauwe Trappen zijn aangegeven met de nummers van het rijtje 10 en 25 en het bijzondere is, waar we op wezen dat deze prachtige kaart van Harlingen met al z'n dwingers en poorten de naam Grote Bredeplaats mist. Dit is een bewijs dat dit plein zich later noemde naar de bestaande naam Plaats. Door de kleine opmvang van de kaart zullen onze lezers er wel weinig aan vinden, alleen zal men de fraaie stervorm moeten bewonderen (mooiste vesting van Nederland!). Sterk vergroot gezien vonden we deze kaart buitengewoon fraai en volledig.